Η Ίδρυση – η αρχή με λίγα λόγια

1. Προσδοκίες και απογοητεύσεις

Για πολλούς επιστήμονες/πανεπιστημιακούς, εντός και εκτός Ελλάδος, η περίοδος μετά τη μεταπολίτευση του ’74 ήταν γεμάτη ελπίδες, οράματα και προσδοκίες για τη δημιουργία ενός αξιόλογου ακαδημαϊκού/ερευνητικού περιβάλλοντος, με διεθνείς προδιαγραφές και πρότυπα, στον τόπο μας. Σε θέσεις που προκηρύσσονταν στα Πανεπιστήμια και στα Ερευνητικά Ιδρύματα, οι υποψηφιότητες πλήθαιναν και άρχισε έτσι ένας αξιοσημείωτος επαναπατρισμός επιστημόνων του εξωτερικού. Ένας από αυτούς ήταν και ο Γ. Λιάνης που είχε διατελέσει καθηγητής σε αξιοπρεπή Παν/μια της Αμερικής, ο οποίος αργότερα, ως Υπουργός, εισήγαγε τους Νόμους για την Παιδεία (Ν.1268/82) και για την Έρευνα (Ν.1514/85).

Eυστυχώς όμως, οι διαθέσιμες ακαδημαϊκές θέσεις ήταν περιορισμένες. Ο θεσμός της έδρας με τον πολύ μικρό αριθμό θέσεων, ο αυταρχισμός, ο νεποτισμός και οι αλληλοεξυπηρετήσεις που χαρακτήριζαν αρκετές από τις τότε έδρες στα παλαιότερα κεντρικά Παν/μια, δημιουργούσαν ένα αναχρονιστικό πλαίσιο με στεγανά που δεν επέτρεπαν την αξιοποίηση του υπάρχοντος, κυρίως στο εξωτερικό, επιστημονικού δυναμικού. Εξαίρεση, σε ένα βαθμό, ήταν τα περιφερειακά Παν/μια (Πάτρα ,Κρήτη, Ιωάννινα), όπου υπήρχαν θέσεις, πολλές από τις οποίες πληρώθηκαν από νέους καθηγητές που άφησαν σημαντικές ακαδημαϊκές θέσεις στο εξωτερικό και επαναπατρίστηκαν αρχίζοντας από το μηδέν και κάτω από αντίξοες συνθήκες

Πολλές φορές, η νέα τους θέση δεν προσέφερε ούτε χώρους γραφείου, ούτε καν βατές αίθουσες διδασκαλίας, αλλά αυτά αντισταθμιζόταν από τα οράματα για τη δημιουργία ενός νέου Πανεπιστημίου διεθνών προδιαγραφών, μακριά από το αρτηριοσκληρωτικό ακαδημαϊκό χώρο των κεντρικών Πανεπιστημίων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της διαφοράς νοοτροπίας και των δυνατοτήτων για βελτίωση και δημιουργία μεταξύ περιφέρειας και κέντρου είναι η μετακίνηση δύο καταξιωμένων καθηγητών με πλούσιο ερευνητικό έργο από το Πανεπιστήμιο Αθηνών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Οι κ.κ. Φ. Καφάτος (U. Harvard) και Ε.Ν. Οικονόμου (U. Chicago, U. Virginia), εκλεγμένοι σε νεαρή ηλικία (35- 40 ετών) σε έδρες του Παν/μιου Αθηνών, παραιτήθηκαν από αυτές στο κάλεσμα της Κρήτης για την απαρχή και τη θεμελίωση ενός νέου Παν/μιου υψηλών προδιαγραφών.

Τα πρώτα βήματα για την αλλοίωση του θεσμού της έδρας έγιναν με τον Νόμο 983/89 και το Προεδρικό Διάταγμα 407/80 τα οποία επέτρεπαν την ίδρυση τριών καθηγητικών βαθμίδων στο νέο Πανεπιστήμιο της Κρήτης. Τελικά το 1982, ο νόμος πλαίσιο για την Ανωτάτη Παιδεία (Ν.1268/82) κατάργησε την έδρα και με τις διατάξεις του δημιουργούσε ένα Πανεπιστήμιο υβριδικής δομής, Αμερικανικού και Ευρωπαϊκού τύπου. Δυστυχώς όμως ο νομός περιελάμβανε την ανήκουστη ανά την υφήλιο υπέρμετρη συμμετοχή των φοιτητών στις διαδικασίες εκλογής των διοικητικών οργάνων του Πανεπιστήμιου και στη συνεχεία συμμέτοχη τους στα όργανα αυτά (Σύγκλητος, Γενική Συνέλευση Τμήματος, κ.α.). Επί πλέον περιλάμβανε μεταβατικές διατάξεις που άνοιγαν τους ασκούς του Αιόλου και οι οποίες με μετέπειτα τροποποιήσεις και πρακτικές χειροτέρεψαν μια ήδη κακή νομοθετική ρύθμιση. Ο νόμος αρχικά προέβλεπε αξιοκρατικές διαδικασίες για την κάλυψη θέσεων διδακτικού προσωπικού, αλλά η εφαρμογή του είχε δυσκολίες.

ΟΙ πρώτες απογοητεύσεις άρχισαν όταν μερικές αυστηρές μεταβατικές διατάξεις του νόμου αναιρέθηκαν με τροποποιήσεις που εισήχθησαν μετά από πιέσεις και παρεμβάσεις οργανωμένων Πανεπιστημιακών συντεχνιών / ομάδων (παλαιό ΕΔΠ, βοηθοί, συνεργάτες εδρών κ.ά.), οι ιδιοτελείς ενέργειες των οποίων αλλοίωσαν συστηματικά το νόμο και οδήγησαν σε μια αργή αλλά συνεχή καθηγητο-ποίηση πολλών μετρίων βοηθών και επιστημονικών συνεργατών, οι οποίοι είχαν ως μοναδική ακαδημαϊκή εμπειρία το περιβάλλον της παλιάς καθηγητικής έδρας. Με λαϊκίστικη συμπεριφορά και κομματικές διασυνδέσεις, οι νεοβαπτισθέντες ως μέλη ΔΕΠ εξυπηρέτησαν τα συμφέροντα των συντεχνιών τους, με την ανοχή ή συνδρομή των πολιτικών κόμματων, αγνόησαν την αξιοκρατία και διαστρέβλωσαν την έννοια της ακαδημαϊκής ποιότητας, συμβάλλοντας έτσι ουσιαστικά στην ισοπέδωση προς τα κάτω, η οποία εξακολουθεί και μαστίζει το Ελληνικό Πανεπιστήμιο μέχρι σήμερα.

2. Ινστιτούτα, μια σανίδα σωτηρίας

Την περίοδο 1982-85 δημιουργήθηκε και λειτούργησε το βραχύβιο (δυστυχώς) Υπουργείο Έρευνας και Τεχνολογίας (ΥΕΤ), με πρώτο και μοναδικό Υπουργό τον Γ. Λιάνη. Η αρχική ιδέα για τη δημιουργία ερευνητικών ινστιτούτων που να εποπτεύονται από το ΥΕΤ και να συνδέονται με Τμήματα Περιφερειακών Πανεπιστήμιων ήταν του τότε καθηγητού Πληροφορικής στο Παν/μιο Κρήτης, Δ. Τσιχριτζή. Η ιδέα μετουσιώθηκε σε εισήγηση του Ε.Ν. Οικονόμου προς τη Διοικούσα Επιτροπή του Παν/μιου Κρήτης, , η οποία ομόφωνα προώθησε το αίτημα προς τον νέο Υπουργό ΕΤ. Ο Γ. Λιάνης, με την εμπειρία που είχε αποκτήσει από τη θητεία του στα Παν/μια των ΗΠΑ δεν άργησε να καταλάβει τις αρνητικές επιπτώσεις του νέου νόμου για την Παιδεία (που ο ίδιος είχε εισηγηθεί) στην ακαδημαϊκή ποιότητα και ιδιαίτερα στην προώθηση της επιστημονικής έρευνας στα Παν/μια. Επιπλέον, εντυπωσιάστηκε από τα βιογραφικά και τη διεθνή αναγνώριση που είχαν οι νέοι και δυναμικοί καθηγητές (Φ. Καφάτος, Π. Λαμπρόπουλος, Ε.Ν. Οικονόμου, Δ. Τσιχριτζής κ.ά.) του νεοσύστατου Παν/ μιου Κρήτης, με τη συνεργασία των οποίων δημιούργησε το νομικό πλαίσιο και ίδρυσε τα τρία πρώτα Ερευνητικά Ινστιτούτα του Ερευνητικού Κέντρου Κρήτης (Ε.Κ.Ε.Κ.) στο Ηράκλειο (1982-1983). Όπως έλεγε ο ίδιος, για να ιδρύσει το ΥΕΤ ένα Ινστιτούτο χρειάζεται μια κρίσιμη μάζα ατόμων που να συνεννοούνται και να έχουν βιογραφικά που να αποδεικνύουν την επιστημονική τους ποιότητα και εμπειρία.

Οι πρωτεργάτες στην ίδρυση των Ινστιτούτων και του ΙΤΕ. α) Γιώργος Λιάνης, Υπουργός Έρευνας και Τεχνολογίας 1982-1985, β) Λευτέρης Οικονόμου, Πρόεδρος του ΕΚΕΚ και ΙΤΕ 1983-2003, γ) Αναστάσιος (Σάκης) Πεπονής, Υπουργός Βιομηχανίας Ενέργειας και Τεχνολογίας 1986-1989.

3. Τα πρώτα βήματα στη Πάτρα - The three body collision: 1981-1983

Το καλοκαίρι του 1981 τρεις νεοδιορισθέντες σε καθηγητικές έδρες της Πολυτεχνικής Σχολής του Παν/μιου Πατρών ανέλαβαν υπηρεσία σαν μέλη του, εντός Σχολής (όχι ανεξάρτητου), Τμήματος Χημικών Μηχανικών (Τ.Μ.Χ.). Με μεταπτυχιακές σπουδές και ακαδημαϊκή/ ερευνητική εμπειρία στις ΗΠΑ, οι Κ.Γ. Βαγενάς (Univ. Rochester, MIT), Α.Χ. Παγιατάκης (Univ. Syracuse, Univ. Huston) και Γ.Ν. Παπαθεοδώρου (Univ. Chicago, Argonne NL) συνεργάστηκαν, δούλεψαν με συστηματικότητα και αγωνίστηκαν με συνοχή, οραματιζόμενοι και διεκδικώντας τη δημιουργία ενός Τμήματος διεθνών προδιαγραφών με βασικούς άξονες την αξιοκρατία και την ποιότητα. Στο Τμήμα υπήρχαν ήδη δύο άλλοι καθηγητές σε ‘εξοπλισμένες’ έδρες, οι κ.κ. Α. Ντόντος (θεράπων και λάτρης της έρευνας) και Δ. Παπαμαντέλλος (κάτοχος διοικητικών/πολιτικών θέσεων μέχρι το 1989). Οι αρχικές συνθήκες για τους τρεις ήταν απελπιστικές. Χωρίς γραφεία, γραφομηχανές και φωτοτυπικά, χωρίς εργαστήρια φοιτητικά και ερευνητικά, χωρίς βοηθητικό προσωπικό και με μηδαμινή χρηματοδότηση από το Υπουργείο Παιδείας.

Το 1982 ο νέος νόμος απαγκίστρωσε τα Τμήματα από τη Σχολή και δόθηκε η δυνατότητα οργάνωσης και λειτουργίας του νέου πλέον
ανεξάρτητου Τμήματος Χημικών Μηχανικών.
Πρώτος Πρόεδρος του Τ.Χ.Μ. εκλέχτηκε ο Γ.Ν.Π. Οι βασικές προτεραιότητες του νέου Τμήματος ήταν: α) η χάραξη ενός σύγχρονου προγράμματος, β) η ανεύρεση πόρων και χώρων για τη δημιουργία ερευνητικών/ φοιτητικών εργαστηρίων και γ) η προκήρυξη τουλάχιστον πέντε νέων θέσεων ΔΕΠ.

Το πρόγραμμα σπουδών σχεδιάστηκε με υπέρβαρο διδακτικό φόρτο για τα μέλη του Τμήματος. Υποσχέσεις για εργαστηριακούς χώρους και εξοπλισμό από τη Σχολή και την Πρυτανεία υπήρξαν, η απραξία τους όμως μεγάλη. Τελικά, μετά από πιέσεις, δόθηκαν περιορισμένοι χώροι στο ισόγειο του Β’ κτιρίου, αλλά οι ασήμαντες χρηματοδοτήσεις δεν επέτρεπαν τη δημιουργία φοιτητικών εργαστηρίων. Ανύπαρκτες βέβαια ήταν οι προοπτικές για ερευνητικά εργαστήρια και μεταπτυχιακούς φοιτητές

Την ίδια περίοδο έγινε σαφές ότι οι νέες θέσεις στα Παν/μια θα ήταν σπάνιες διότι το Υπουργείο ήταν απασχολημένο με τη δημιουργία πληθώρας θέσεων ΔΕΠ για την καθηγητοποίηση και εξέλιξη των υπαρχόντων βοηθών, επιμελητών και υφηγητών. Έτσι φτιάχτηκαν τα Τμήματα «μαμούθ» στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη των 100 και άνω μελών ΔΕΠ, ενώ στο νέο Τ.Χ.Μ. Πάτρας το μέλλον διαγράφονταν σκοτεινό με τους λιγοστούς καθηγητές του, χωρίς επαρκές διδακτικό προσωπικό, χωρίς εργαστήρια και χωρίς τεχνικό προσωπικό και, πάνω από όλα, χωρίς δυνατότητες ανάπτυξης ερευνητικών δραστηριοτήτων.

4. Η κρίσιμη μάζα για ένα Ινστιτούτο στην Πάτρα: 1983-1984

Την ίδια περίοδο, ο Γιώργος Στεφανόπουλος (σήμερα στο ΜΙΤ) ήταν καθηγητής στο Τ.Χ.Μ. του ΕΜΠ και, έχοντας βιώσει το χαώδες ακαδημαϊκό περιβάλλον στην Αθήνα, ενδιαφερόταν για το νέο Τμήμα της Πάτρας. Γνώριζε και εκτιμούσε και τους νέους καθηγητές με τους οποίους είχε παρεμφερείς εμπειρίες και εκπαίδευση στις ΗΠΑ. Μια φορά την εβδομάδα ερχόταν στην Πάτρα και δίδασκε (χωρίς αμοιβή) ένα από τα μαθήματα του Τ.Χ.Μ.. Η επίσκεψή του έδινε την ευκαιρία και για μεσημεριανές συνεστιάσεις στου «Κουκούτση», όπου συζητούνταν τα Πανεπιστημιακά, ο νέος Νόμος-Πλαίσιο και οι προοπτικές για το μέλλον. Εκεί πρωτοσυζητήθηκαν και οι ενέργειες της Κρήτης για τη δημιουργία Ινστιτούτων και ήρθαν οι πρώτες σκέψεις για μια ανάλογη ενέργεια από την Πάτρα. Αργότερα, λίγο μετά την πρωτοχρονιά του 1983, οι τέσσερις συναντήθηκαν στο καφενείο «Ρωσικό» στην Ομόνοια (σήμερα στεγάζει το κατάστημα Metropolis), όπου και αποφασίστηκε η υποβολή πρότασης προς το ΥΕΤ για τη δημιουργία Ινστιτούτου στην Πάτρα. Η ομάδα ήταν υψηλών προδιαγραφών και αναμφίβολα συνιστούσε την κρίσιμη μάζα που ζητούσε ο Γ. Λιάνης

Τα ιδρυτικά μέλη του ΕΙΧΗΜΥΘ σε αποστολή στη Σόφια, Μάης 1987. Από αριστερά: Γιώργος Παπαθεοδώρου, Άλκης Παγιατάκης και Κώστας Βαγενάς.

πρόταση για ένα Ερευνητικό Ινστιτούτο Χημικής Μηχανικής και Χημικών Διεργασιών Υψηλής Θερμοκρασίας (ΕΙΧΗΜΥΘ) κατατέθηκε στο ΥΕΤ το Μάρτιο του 1983, μόλις τρεις μήνες μετά την ίδρυση του Ε.Κ.Ε.Κ. (Δεκέμβριος 1982) η λειτουργία του οποίου άρχισε τον Απρίλιο του 1983 μετά το διορισμό των τεσσάρων διευθυντών του (Φ. Καφάτος, Π. Λαμπρόπουλος, Ε.Ν. Οικονόμου, Δ. Τσιχριτζής).

Σχεδόν ταυτόχρονα, ο Χ. Γιωργάκης (σήμερα στο U. Tufts) και ο Ι. Βασάλος, καθηγητές στο Τ.Χ.Μ. Θεσσαλονίκης, υπέβαλαν και αυτοί πρόταση για την ίδρυση του Ερευνητικού Ινστιτούτου Τεχνικής Χημικών Διεργασιών (ΕΙΤΧΗΔ). Ο Γ. Λιάνης και οι υπηρεσίες του ΥΕΤ αντιμετώπισαν τις προτάσεις θετικά. Η έκδοση όμως των ιδρυτικών Προεδρικών Διαταγμάτων των «Ερευνητικών Ινστιτούτων» ήταν δύσκολη και χρονοβόρα γιατί είχε ως προϋπόθεση την υπογραφή και του εκάστοτε Υπουργού Παιδείας και αρκετές νομικο-γραφειοκρατικές διευκρινήσεις. Όμως το Π.Δ. του Ε.Κ.Ε.Κ. χρησιμοποιήθηκε σα βάση για να τυποποιηθούν και να υπογραφούν χωρίς πολλές τυπικές δυσκολίες τα Π.Δ. για την Πάτρα και τη Θεσσαλονίκη. Το Ιδρυτικό Π.Δ. 237 του ΕΙΧΗΜΥΘ δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ τον Ιούνιο και του ΕΙΤΧΗΔ τον Οκτώβριο του 1984. Στον ενάμιση χρόνο που είχε περάσει από τη συνάντηση στο «Ρωσικό», οι νέες αρνητικές εμπειρίες και καταστάσεις στον Πανεπιστημιακό χώρο και η επιβλητικά επερχόμενη ισοπέδωση προς τα κάτω δημιούργησαν ένα κλίμα φυγής για πολλούς. Έτσι, όταν η Αμερική τους έδωσε την ευκαιρία, ο Γ. Στεφανόπουλος έφυγε για το Μ.Ι.Τ. και ο Χ. Γιωργάκης για το U. Lehigh.

Επικοινωνήστε μαζί μας

Περισσότερα για το ΙΕΧΜΗ

Πατήστε Εδώ